شهر اسلامی در چالش با مدرنیته از دیدگاه مکتب ساخت گرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه جغرافیا دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد

10.22081/jtc.2025.70994.1047

چکیده

مطالعات مربوط به شهر اسلامی به دلیل گستردگی موضوع و تنوع مصادیق آن، از مباحث چالش برانگیزی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران را به خود مشغول کرده است. قدمت شهرهای اسلامی و ایجاد تغییرات آشکار در آنها‌ در طول زمان از یک‌سو و گستردگی جغرافیایی و تنوع محیط طبیعی جهان اسلام از سوی دیگر،  موجب شده ابهامات زیادی در این حوزه به وجود آید. پژوهش پیش‌رو با مطالعۀ متون و مقالات علمی محققین داخلی و خارجی در رابطه با شهرهای اسلامی و مدرنیسم انجام شده است تا به پرسش‌های شهر اسلامی چیست؟ و چه سیر تحولی را طی کرده است؟  پاسخ دهد. نویسنده کوشیده است موانع تحقق شهر اسلامی را در دنیای امروز و در رویارویی با  «جهانی شدن فرهنگ» و «لیبرالیسم اقتصادی»، با تأکید بر دیدگاه ساختارگرایان بررسی نماید. پژوهش انجام شده در نهایت به این نتیجه رسیده است که مطالعات در حوزۀ شهرهای اسلامی به این دلایل نتایج درخشانی به همراه نداشته است: گستردگی بستر جغرافیایی شهرهای اسلامی؛ شرایط خاص دوره‌های مختلف تاریخی؛ دیدگاه‌های مختلف پژوهشگرانی که از نگاه تاریخی، جامعه شناسی، جغرافیا، الهیات، سیاست، شهرسازی و غیره به این موضوع پرداخته‌اند. براین اساس می‌توان مدعی شد هرگونه پژوهش دربارۀ شهرهای اسلامی در عصر حاضر، بدون توجه به تحولات دوران مدرنیته و جهانی شدن فرهنگ و اقتصاد، به نتایج مطلوبی منتهی نخواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Islamic City in Confrontation with Modernity from the Perspective of Structuralism

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Ahmadian
Associate Professor, Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Studies on the Islamic city are challenging due to the vast scope of the topic and the diversity of its manifestations, capturing the attention of many researchers. The historical evolution of Islamic cities, the visible transformations they have undergone, and the geographical and environmental diversity of the Islamic world have created significant ambiguities in this field. This study examines scholarly literature on Islamic cities and modernism to answer two key questions: What defines an Islamic city? How has it evolved? The research identifies obstacles to realizing an Islamic city in today's world, particularly in the face of "cultural globalization" and "economic liberalism," emphasizing a structuralist perspective. The findings indicate that research on Islamic cities has been limited by several factors, including:
The vast geographic spread of Islamic cities,
The unique historical conditions of different periods,
The diverse academic perspectives—historical, sociological, geographical, theological, political, and urban planning—applied to this topic.
Thus, any contemporary study on Islamic cities must consider modernity, cultural globalization, and economic shifts to achieve meaningful results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban studies
  • Islamic city
  • urban theories
  • structuralist school
  1. احمدیان، محمد علی(1389). ویژگی های جغرافیایی کشورهای اسلامی، چاپ ششم، مشهد، سخن گستر.
  2. احمدیان، محمد علی(1393). شهر اسلامی و چشم انداز آینده آن از دیدگاه مکتب های جغرافیایی، مشهد پژوهی، شماره 8،.
  3. احمدیان-محمدعلی(1395). مسجد، کانون شهر اسلامی، جلد اول، شناخت و کارکرد، مشهد، چشمه سخن
  4. احمدپور، احمد؛ فرجی ملایی، امین؛ منوچهری، ایوب؛ عظیمی، آزاده (1390). تاثیر مدرنیسم بر توسعه فضایی  کالبدی شهرهای ایرانی - اسلامی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی(نمونه: تهران).
  5. اقبالی، ناصر؛ زیاری،یوسفعلی؛ خزاعی، نسا(1393). تحلیل رابطه جرم با تراکم جمعیت، مورد مطالعه: منطقه 21 شهر تهران ، هفتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران: جغرافیای سیاسی شهر، تهران، دانشگاه خوارزمی، 27 و 28 بهمن 1393
  6. بیومونت، پیتر؛ مالکوم واگ‌استاف؛ بلیک،جرالدهنری(1370). خاورمیانه.ترجمه: مدیر شانه چی، محسن؛ آخشینی، علی؛رمضان زاده، محمود. انتشارات  آستان قدس رضوی.
  7. جابری مقدم، مرتضی هادی؛، سید محسن، پازوکی، شهرام(1384). شهر و مدرنیته، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی.
  8. جعفری، یعقوب(1371). مسلمانان در بستر تاریخ، دفترنشرفرهنگ اسلامی.
  9. جیکوبز- جین (۱۳۸۶ )، زندگی ومرگ شهرهای بزرگ آمریکا، (پارسی حمیدرضا و آرزو افلاطونی)، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران
  10.  حبیبی، محسن، (1375)، ازشار تا شهر، دانشگاه تهران.
  11. سعیدی، محمد مسعود(1402).راهی به سوی شهر معنوی، دو فصلنامه الهیات شهر، سال اول، شماره اول، بهار و تابستان
  12. شالین،کلود(1372). دی‍ن‍ام‍ی‍ک‌ ش‍ه‍ری ی‍ا پ‍وی‍ای‍ی‌ ش‍ه‍ره‍ا.(ت‍رج‍م‍ه‌: اص‍غ‍ر ن‍ظری‍ان)‌.آستان قدس رضوی، موسسه فرهنگی.
  13. شفقی، سیروس(1378). مقدمه ای بر شناخت شهرهای اسلامی، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 9.ص 51-94
  14. عثمان، محمد عبدالستار، (1376). مدینه اسلامی (ترجمه : علی چراغچی)، امیرکبیر
  15. قالیباف، محمد باقر؛پورموسوی، موسی(1386). شهرهای جهان اسلام و رویارویی با نوگرایی (مدرنیسم)، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، خرداد و تیر ، شماره 237-238
  16. مردانی،سیده زهرا(1394). طبقه بندی آراء متفکران مطالعات شهر اسلامی، فصلنامه علمی  پژوهشی پژوهشکده
  17. هنر، معماری و شهرسازی، سال دوازدهم، شماره 35
  18. مرکز مطالعات فرهنگی خاورمیانه‌ای توکیو- ژاپن، (1383)، شهرنشینی در اسلام (جلد اول)، مهدی افشار.
  19. نقی‌زاده، محمد، (۱۳۹۶)، شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
  20. نقی زاده، محمد،(1390).ریشه های شهر اسلامی در متون اسلامی، کتاب ماه هنر، شماره 155،مرداد 1390،
  21. کاستللو، وینسنت فرانسیس(1368). شهرنشینی درخاورمیانه، )ترجمه:  پرویز پیران وعبدالعلی رضایی ( نشر نی
  22. گیدنز،آنتونی(1376).جامعه شناسی،(ترجمه: منوچهرصبوری)، نشرنی ، چاپ سوم
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
دوفصلنامه الهیات شهر سال دوم، شماره سوم ( ویژه‌نامه الهیات و تمدن)، بهار و تابستان ۱۴۰۳
اسفند 1403