فرهنگ عدالت و فرهنگ سلطه و نقش امربه معروف و نهی از منکر با تأکید بر حقوق شهر وندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار بخش جامعه شناسی دانشگاه شیراز

10.22081/jtc.2025.70457.1039

چکیده

در هر نظام اجتماعی به‌منظور تضمین اجرای مقررات و هنجارهای اجتماعی، نظام کنترل اجتماعی شکل می‌گیرد. در نظام اسلامی سه عامل اساسی برای کنترل اجتماعی وجود دارد: الف) دولت اسلامی؛ ب) امر به معروف و نهی از منکر و ج) کنترل باطنی. ایمان به توحید و انگیزۀ قرب الی‌الله نخستین پایگاه کنترل اجتماعی در وجدان فردی است. در محیط اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر عمل می‌کند و در سطح کلان جامعه، دولت اسلامی وظیفۀ کنترل را بر عهده دارد؛ به بیان دیگر دولت، جامعه را کنترل می‌کند، امر به معروف و نهی از منکر، اجتماع را به نظم در می‌آورد و وجدان فردی، در سطح فردی کار خود را انجام می‌دهد. بنابراین امر به معروف و نهی از منکر در سطح میانی و اجتماع انسانی، عامل کنترل اجتماعی است. فرهنگ حاکم در جوامع سکولار که در اصل واقعیت مشهود را به رسمیّت می‌شناسند، نیروی اصلی خود را در راستای کنترل متمرکز دولتی قرار می‌دهد، اما در جامعۀ اسلامی که بر بنیاد فرهنگ عدالت، استوار است، بر کنترل اجتماع و فرد تأکید می‌شود؛ ازاین‌رو «امر به معروف و نهی از منکر» اهمیتی ویژه دارد و واجب برشمرده می‌شود. بنابراین حقوق شهروندی در فرهنگ سلطه، مجموعه قوانین و مقرراتی است که به‌صورت متمرکز تبیین و کنترل می‌گردد، اما در فرهنگ عدالت‌محور، حقوق شهروندی را منابع دینی به رهبری قرآن کریم معین می‌کند و خود فرد، مسئول دنیایی و بدون‌شک اخروی اجرای آن خواهد بود. هر گاه فرد این امر را رها کند، امر به معروف و نهی از منکر با زبان خاص و مقررات مخصوص به خود، شهروندان را به مراعات حقوق یکدیگر ارشاد می‌کند. نویسنده  در این مقاله ضمن تشریح فضای فرهنگ سلطه و فرهنگ عدالت در ارتباط با حقوق شهروندی به چگونگی عملکرد امر به معروف و نهی از منکر در هر دو نظام فرهنگی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Justice-Oriented Culture vs. Dominant Culture and the Role of Enjoining Good and Forbidding Evil in Citizenship Rights

نویسنده [English]

  • Seyed Saeed Zahed Zahedani
Associate Prof. of Sociology, Shiraz University
چکیده [English]

In any social system, mechanisms are required to ensure compliance with norms and regulations, forming the foundation of social control. In an Islamic system, three main factors contribute to social control:
The Islamic government,
The practice of enjoining good and forbidding evil,
Internalized moral regulation.
Faith in monotheism and the motivation for divine closeness serve as the primary bases for individual moral control. At the social level, enjoining good and forbidding evil function as regulatory mechanisms, while at the macro level, the Islamic government oversees societal order. This tri-layered structure contrasts with secular societies, where governance relies primarily on centralized state control. In an Islamic society, which is based on a justice-oriented culture, social and individual responsibility are emphasized, making enjoining good and forbidding evil a critical practice. In contrast, in dominant (secular) cultures, citizenship rights are dictated and enforced through centralized legal frameworks. However, in a justice-oriented culture, religious sources, particularly the Quran, define citizenship rights, with individuals bearing both worldly and spiritual responsibility for upholding them. If individuals neglect these responsibilities, enjoining good and forbidding evil serve as mechanisms to guide and remind citizens of their duties. This study explores how enjoining good and forbidding evil function differently within justice-oriented and dominant cultural paradigms concerning citizenship rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoining good and forbidding evil
  • social control
  • dominant culture
  • justice-oriented culture
  • citizenship rights
  1. زاهد، سعید (1381) جنبش های اجتماعی معاصر ایران، تهران، انتشارات سروش و کتاب طه.
  2. زاهد، سعید (1384) "در باب توسعه ی فرهنگی در ایران"، راهبرد یاس، تهران: فصلنامه ی پژوهشی مؤسسه یاس، صص 92-81.
  3. زاهد، سعید، (1386) "مهندسی فرهنگی در ایران"، مجموعه مقالات اولین همایش ملی مهندسی فرهنگی، جلد سوم، شورای عالی انقلاب فرهنگی، 20 و 21 دیماه 1385، صص 295- 306.
  4. زاهد، سید سعید (1395) الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت فرهنگی، الگوی پایه پیشرفت، مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، انتشارات مرکز اسلامی اسلامی ایرانی پیشرفت، صص 3550-335.
  5. طباطبایی، علامه محمد حسین (1357) ترجمه ی تفسیر المیزان، جلد هفتم، قم: صص 422-155.
  1. Sjoberg, Gideon, 1960: The Preindustrial City (New York, The Free Press).
دوره 2، شماره 3 - شماره پیاپی 3
دوفصلنامه الهیات شهر سال دوم، شماره سوم ( ویژه‌نامه الهیات و تمدن)، بهار و تابستان ۱۴۰۳
اسفند 1403